Rusi – graditelji Beograda III

Viktor Lukomski

Viktor Lukomski, jedan od ruskih emigranata, u Srbiju je došao kao diplomac Instituta građevinskih inženjera “Car Nikolaj I” u Sankt Peterburgu. U Beogradu se zaposlio kao arhitekta pri Ministarstvu građevine, a po sticanju licence za samostalan rad, otvorio je svoj privatni arhitektonski biro.

Na planini Avala blizu Beograda, na zahtev kralja Aleksandra Karađorđevića, a za potrebe Ministarstva šumarstva i vodoprivrede Kraljevine Jugoslavije, podignut je hotel 1928. godine. Projekat Viktora Lukomskog je spoj modernističke fasade i tradicionalnih srednjevekovnih srpskih motiva. Sfingle od veštačkog kamena na ogradi stepeništa hotela delo su ruskog vajara Vladimira Zagorodnjuka. Hotel na Avali spada u njegova najznačajnija dela, a i sam hotel u vezi je sa mnogim važnim događajima. Jedan od njih se odigrao 1929. godine kada je sa današnjeg parkinga hotela počelo prvo zvanično skijaško takmičenje u Kraljevini Jugoslaviji. Sa krova hotela je u maju 1957 godine pušten prvi TV signal u tadašnjoj Jugoslaviji. Predajnik se nalazio na tom mestu sve do 1965. godine kada je izgrađen poznati avalski TV toranj. Danas se zbog svog velikog kulturno-istorijskog značaja objekat hotela Avala nalazi na spisku dobara gradske arhitekture grada Beograda.

Viktor Lukomski autor je projekta “male” Svetosavske crkve, koja se nalazi tik uz Hram Svetog Save, kao naslednica kapele koja je na tom mestu podignuta još 1895. godine. Prema ideji da do završetka planiranog velikog hrama ipak postoji crkva koja bi bila dovoljno velika za okolno stanovništvo, kapela je srušena 1935. godine. Deo materijala upotrebljen je za izgradnju crkve koja je i danas na tom mestu. Izgrađena je u srpsko-vizantijskom stilu za svega 57 dana. Freske u unutrašnjosti crkve, po ugledu na srpsko srednjevekovno slikarstvo, delo su Rusa Najdorfa.

Mala crkva Sv. Save na Vračaru oživela je sećanje na neke primere raške škole, kojima je Lukomski bio vođen pri osmišljavanju osnovne koncepcije. Negovao je kubični stil zatvorenih volumena pravoslavnih hramova, sa mističnim i mračnim enterijerima. Slično rešenje primenio je i na crkvi Svetog Andrije na Dedinju kao i na Crkvi svetog vaznesenja u Žarkovu, sa nešto izmenjenim spoljnim detaljima.

Lukomski je, takođe, autor jedne od najznačajnijih građevina za Srpsku pravoslavnu crkvu – njene Patrijaršije. Po projektu Viktora Lukomskog, zgrada Patrijaršije SPC izgrađena je 1934. godine na mestu nekadašnje Mitropolije. Tadašnji patrijarh bio je Varnava Rosić, diplomirao je na petrogradskoj Duhovnoj akademiji i zamonašio se u Rusiji. Bio je veoma privržen i naklonjen ruskoj kulturi, pa je i arhitektu koji će napraviti projekat zgrade Patrijaršije potražio među ruskim emigrantima. Izbor je pao na Viktora Lukomskog.

Zgrada Patrijaršije je primer kompleksne arhitekture. Naručioci njene izgradnje su bili konzervativni i zahtevali su da ona oslikava nasleđe vizantijske škole. A, kako je i Lukomski bio opčinjen srpskom i vizantijskom srednjevekovnom kulturom, stvaranje takvog projekta mu nije predstavljalo problem. Stilizovani stubovi, medaljoni, konzole, lučni otvori… nisu doslovne kopije starih uzora, već su slobodne interpretacije autora. Smeštena prekoputa Saborne crkve, u sebi čuva i najstariju bibliotečku ustanovu u Srbiji, koja postoji od 1706. godine i baštini najstarije srednjevekovne manastirske knjige.

Roman Verhovski

Glavna ostvarenja Verhovskog su u domenu spomeničke arhitekture. Spomenik Braniocima Beograda izrađen je po njegovim nacrtima. Neadekvatno postavljen na groblju, nedovoljno afirmiše nacionalni stil srpske arhitekture. Srpski dvoglavi orao isklesan u masi postamenta odiše snagom pobede nad palim trofejima izvedenim u tamnoj bronzi. Po svojim dimenzijama i bogatstvu dekora Spomenik Braniocima Beograda je jedan od najreprezentativnijih memorijalnih objekata u Srbiji. 

Vasilij Androsov

Kult Svetog Aleksandra Nevskog u Beograd su doneli ruski vojnici za vreme oslobodilačkih ratova protiv Turaka. Prvobitni projekat Crkve Svetog Aleksandra Nevskog izradila je prva žena arhitekta u Srbiji Jelisaveta Načić. Za konačni projekat i današnji izgled crkve zaslužan je arhitekta Vasilij Androsov, jedan od najznačajnijih stvaralaca srpske međuratne sakralne arhitekture. Kroz ruke Androsova prošla je bogata dekoracija u veštačkom kamenu, monumentalne rozete, ulazni portal, bočna krila ikonostasa. Sa preko 80 crkava izgrađenih širom Srbija, on se nalazi na samom čelu pokreta obnove srpskog nacionalnog stila, uz poznate srpske arhitekte.

Beogradska crkva Svetog Aleksandra Nevskog radio je u koautorstvu sa Perom Popovićem. Ikone su delo Ruskog slikara Borisa Seljanka. Hram Svetog Đorđa na Čukarici, takođe, je delo Androsova. Preuzimajući uzore i dekoraciju sa starih spomenika moravske škole i aplicirajući ih na originalne simetrične mase sa dva mala zvonika kao centrom kompozicije, našao se u skupini autora koji su ugledanje na prošlost shvatili kao kreativni čin, a ne puko prenošenje uzora.

Novi akademski monumentalizam kao izraz sinteze na tlu Evrope odgovor je internacionalnu modernu. Gigantska građevina, zgrada glavne Pošte u Takovskoj, obložena tesanicima od granita i danas pleni posebnu pažnju.

Po skladu i formalnoj čvrstini akademski koncipiranih masa sa Androsovim se može uporediti delo Viktora Lukomskog u domenu crkvene arhitekture.

Aleksej Vasiljev

Aleksej Vasiljev je zgradom Vojnog muzeja dao primer suptilnog uklapanja u zatečeni rustični istorijski kontekst Kalemegdanske tvrđave. On je u svedenom akademskom maniru uspešno oživeo duh arhitekture srednjevekovnih zamkova. Vojni muzej je i danas očuvan u obliku u kakvom ga je Vasiljev projektovao.

Po dobijanju prestižne nagrade za najlepšu fasadu za zgradu u ulici Svetozara Markovića, Vasiljevu se izgubio svaki trag.

Petar Anagnosti

Petar Anagnosti pripada mlađoj grupi ruskih arhitekata koja se školovala u Srbiji. Sa profesorom Aleksandrom Derokom projektovao je internat studenata Bogoslovskog fakulteta. Bogdan Nestorović ga je angažovao kao saradnika na projektu zgrade Zanatskog doma, današnju zgradu Radio Beograda, a sa profesorom Petrom Bajalović je radio na skicama i planovima za zgradu Pravnog fakulteta u Beogradu. Najveći deo karijere posvetio je pedagoškom radu kao profesor nacrtne geometrije na Beogradskom univerzitetu.

*Pojedine slike preuzete su sa sajta Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda

Pročitajte još:

RUSI GRADITELJI BEOGRADA I

RUSI GRADITELJI BEOGRADA II