Rusi – graditelji Beograda II

Andrej Vasiljevič Papkov

O životu Andreja Papkova pre dolaska u Beograd se zna veoma malo. U Beograd je došao u zrelim godinama, a u njemu se zadržao nešto više od dve decenije. Na Građevinskom odseku Tehničkog fakulteta predavao je pripremno crtanje. Posle toga je emigrirao u Argentinu, gde je ostao do kraja života. U Beogradu je radio u biroima Milana Zlokovića i Dragiše Brašovana, koji su dosta uticali na njegov rad i stil. Papkov je imao i slikarski talenat, koji je u kombinaciji sa arhitekturom davao odlične i često nagrađivane projekte, kao što je projekat Kolarčevog narodnog univerziteta.

papkov-brasovan

Pored velikog broja stambenih zgrada koje i danas krase Beograd, Andrej Papkov je u tandemu sa arhitektom Aleksandrom Jankovićem radio na projektu i oblikovanju fasade hotela „Balkan“. Stručna javnost je oštro kritikovala taj projekat, a zanimljivo je da su se sve negativne kritike odnosile samo na Papkova.

rusi graditelji beograda, hotel balkan

Vasilij Baumgarten

Viljem Vasilij Fjodorovič Baumgarten bio je arhitekta, vojni inženjer i pripadnik kulturne elite carske Rusije. Ostavivši bogatu karijeru u Petrogradu, sa vojskom je izbegao u Tursku, da bi potom, oko 1920. godine, emigrirao u tadašnju Kraljevinu SHS. Ubrzo se zaposlio kao arhitekta u projektnom sektoru Ministarstva vojske i mornarice, a radio je i za potrebe Ministarstva građevine.

Projektovao je sedište Generalštaba vojske Kraljevine Jugoslavije, a posle Drugog svetskog rata i Generalštaba Jugoslovenske narodne armije. Zgrada je građena novcem dobijenim na ime ratne odštete od Austrougarske posle Prvog svetskog rata i koštala je tadašnjih 35 miliona dinara. Za najlepšu zgradu u Beogradu proglašena je 1937. godine, a zaštićena je kao kulturno dobro 1984. godine zbog svojih istorijskih i arhitektonskih vrednosti. Deo fasade stradao je u NATO bombardovanju Srbije 1999. godine, kada je dva puta pogođena susedna „nova“ zgrada Generalštaba. Poslednjih godina se često govorilo o rekonstrukciji ruševine Generalštaba, a proces je započet posle skoro 17 godina od kako je zgrada bombardovana.

stara zgrada generalstaba

Tokom rada u Srbiji, Baumgarten je projektovao i Oficirski dom u Skoplju koji je  srušen u zemljotresu 1964. godine. Početkom treće decenije 20. veka, projektovao je monumentalno zdanje Ruskog doma imperatora Nikolaja II Romanova (kasnije Dom sovjetske kulture) u ulici Kraljice Natalije (jedno vreme Narodnog fronta) u Beogradu. Izgradnja ruskog centra koji bi okupljao emigrante bila je logičan potez novostvorene ruske zajednice u Srbiji. Podršku ideji dali su kralj Aleksandar Karađorđević, patrijarh srpski Varnava i akademik Aleksandar Belić, koji je bio predsednik tadašnjeg Komiteta za pitanja ruske kulture. U okviru te ustanove radio je Ruski naučni institut u kome su radili brojni poznati naučnici i pisci, a “Izdavačka komisija” štampala je dela autora izbeglica. Objavljeno je oko 60 naslova u tri edicije.

zgrada ruskog doma rusi, graditelji beograda

U zdanju Doma bio je smešten i muzej posvećen imperatoru Nikolaju II, Ruski umetnički studio, Ruska teatarska grupa, Rusko muzičko društvo, muška i ženska rusko-srpska gimnazija. Nakon Drugog svetskog rata, Vlada Jugoslavije je zgradu dala Sovjetskom Savezu. U zgradi Ruskog doma bila je i biblioteka preseljena iz zgrade Srpske kraljevske akademije nauka. Sa fondom od 60000 knjiga bila je druga po veličini biblioteka ruske emigracije, posle biblioteke Turgenjeva u Parizu. Posle ulaska trupa Crvene armije 1944. godine, bibliotečki inventar je uništen, a zgrada je dobila naziv Dom sovjetske kulture. Po projektu Grigorija Samojlova 1947. godine izvršene su manje prepravke zgrade.

Valerij Staševski

Najplodniji arhitekta među ruskim emigrantima je bio Valerij Staševski, koji je projektovao oko dve hiljade objekata. Većinu njih čine  među kojima Prvu modernu garažu u Beogradu, Rusku crkvu na Tašmajdanu i celo jedno naselje – Činovničku koloniju na Voždovcu. Posle Drugog svetskog rata je emigrirao u Maroko. Rođen je u Petrogradu, gde je i završio studije i stekao zvanje građevinskog inženjera. Bio je pukovnik Ruske armije. Sa svojom porodicom, ženom i sinovima posle Oktobarske revolucije izbegao je u Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca. Po dolasku u Beograd, zaposlio se u Ministarstvu građevine, gde je radio do 1925. kao arhitekta. Paralelno je radio i samostalno na projektovanju privatnih zgrada. Staševski je kupio prazan plac u Beogradu, na kojem je sazidao porodičnu kuću, a sve je prodao kako bi započeo sopstveni posao – arhitektonski biro. Jedno vreme je radio u partnerstvu sa Vilhelmom Baumgartenom. Njih dvojica su zajedno radili projekte vila za Činovničko naselje „Voždovac“. Plan parcela tog naselja radio je, takođe, ruski izbeglica – Georgij (Đorđe) Kovaljevski. Posao izvođenja gradnje vodovoda u Banjaluci koštao ga je karijere. Preuzevši taj posao, bankrotirao je, te je izgubio ugled u struci i mogućnost da radi na svoje ime. Pošto je radio pod tuđim imenima, veruje se da je u Beogradu mnogo više njegovih objekata nego što se prema sačuvanoj dokumentaciji može dokazati.

Zgrada Moderne garaže izgrađena je 1929. godine kao prva moderna garaža u centru grada, po projektu ruskog arhitekte Valerija Staševskog. Trebalo je da služi za čuvanje i održavanje vozila. U njoj su bili smešteni i automobili učesnika prve beogradske međunarodne automobilske i motociklističke trke, održane 3. septembra 1939. godine. Danas se u tom objektu nalazi Muzej automobila. Zgrada je sagrađena kao hala, a njena fasada je koncipirana simetrično u odnosu na monumentalno obrađen ulaz nad kojim se nalaze skulpture. Prozori su u dva reda, jedni iznad drugih, te se stiče utisak da objekat ima dva sprata. Zgrada Moderne garaže je prvi objekat takve vrste ne samo u Beogradu, već i na Balkanu. Bila je tehnički opremljena kao slične garaže u Zapadnoj Evropi. Bila je centar auto-sporta u Beogradu.

Garaža Muzej automobila

Crkva svete trojice, Ruska crkva iza Crkve Svetog Marka na Tašmajdanu, takođe je delo Valerija Staševskog, a u njenoj kripti je, po sopstvenoj želji, sahranjen glavnokomandujući belih oficira u ruskom građanskom ratu Petar Nikolajevič Vrangelj. Crkva je podignuta novcem iz donacija brojnih ruskih izbeglica i novcem srpske vlade i srpke kraljevske porodice. To je i jedina ruska crkva u kojoj, od kada postoji, liturgije služe ruski sveštenici. Danas je starešina hrama protojerej Vitalij Tarasjev, potomak ruskih emigranata rođen u Srbiji. Crkva poseduje vrednu kolekciju ikonostasa, ikona i crkvenih relikvija, kao i veliku biblioteku. Tokom bombardovanja NATO-a, crkva je dosta oštećena, ali je ubrzo restaurirana.

Georgije (Đrorđe) Kovaljevski

Georgije Kovaljevski se bavio regulacionim i urbanističkim planovima, tokom svoje kratke međuratne karijere. No, rekonstrukcija kalemegdanskih stepenica dovodi ga u poziciju arhitekata koji su imali sluha za značaj istoričnosti mesta, i talenat da taj značaj istaknu na pravi način. Monumentalno stepenište u svetloj kamenoj oblozi, elementi urbanog mobilijara i osvetljenja, osećaj za tokove pešaka na adekvatni način povezali su raznorodne nivoe postojećih kalemegdanskih terasa pretvarajući ih u promenadu ka, tada tek postavljenom, spomeniku Pobedniku.

Kalemegdan stepenice

Čukarička padina i Novi Beograd spojeni su mostom preko donjeg špica Ade Ciganlije 8. avgusta 2011. godine, malo ispod mesta koje je u urbanistički plan Beograda godine 1923. ucrtao Kovaljevski, koji je još u ono doba predvideo širenje Beograda na levu obalu Save. U planu Đorđa Kovaljevskog od 1923. do 1930. godine prvi put se pojavljuje jedan pojas stanovanja i poslovanja uz obalu na području koji nije koristila železnica, današnji “Beograd na vodi” u izgradnji.  Umesto železnice, plan je bio da se pristanište sa Save premesti na Dunav. Tada se prvi put područje na desnoj obali save naziva Savski amfiteatar. Plan je predviđao i železnički tunel koji bi povezivao centralnu železničku stanicu u Savskom amfiteatru sa železničkom stanicom „Dunav“. Elaborat koji je naredilo Odeljenje za građenje državnih železnica predviđao je tunel dužine 2.718 metara, sa unutrašnjošću predviđenom za dupli kolosek, i isključivo za železnički saobraćaj. Skoro već ceo vek se javlja ta ideja u okviru planova za, još uvek nerealizovan, Beogradski metro.

Kovaljevski je projektovao i studentski dom koji je dobio ime po svom ktitoru, kralju Aleksandru Prvom. Po završetku Drugog svetskog rata dom je “prekršten” i nosio je ime “Ivo Lola Ribar”, a studenti su ga zvali kratko “Lola”. Tako je bilo do aprila 2005. kada mu je vraćeno prvobitno ime. Dom predstavlja tipičan primer arhitekture Beograda u periodu između dva rata. Monumentalnim i raskošnim akademskim arhitektonskim rešenjima na najbolji mogući način predstavila se nova društvena stvarnost.

Studentski dom Lola, Rusi Graditelji Beograda

*Pojedine slike preuzete su sa sajta Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda

Pogledajte još:
RUSI GRADITELJI BEOGRADA I
RUSI GRADITELJI BEOGRADA III

One Comment

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *