Treći od četiri teksta o Hramu Svetog Save na Vračaru.
Može se sasvim izvesno reći da spaljivanje Savinih moštiju nije bilo na Vračaru, na mestu gde se sada nalazi hram. Prilikom određivanja lokacije za podizanje hrama nije se polazilo od istorijski provernih činjenica vezanih za taj događaj, već su se članovi Društva za podizanje hrama rukovodili i nekim drugim, manje formalnim načelima.
Kako je do takve greške moglo doći?
Da krenemo od početka. U narodnom predanju, a i nekim turskim zapisima, kaže se da je spaljivanje izvršeno na brdu Vračaru i to naočigled Srba i Turaka iz beogradske varoši. Misteriju oko mesta spaljivanja je po svemu sudeći definitivno objasnio istoričar i pravnik Sreten Popović, još osamdesetih godina XIX veka. Pogledajmo ukratko na kojim argumentima on zasniva svoje gledište.
Na osnovu istraživanja pisanih dokumenata a pažljivo proučavajući narodno predanje, iskaze pojedinaca (ukljčujući tu i memoare svog oca koji je bio jedan od ustanika koji su oslobodili Beograd za vreme prvog srpskog ustanka) zatim ukrštajući podatke, smatrao je da je sveti Sava spaljen na uzvišenju (brdu) koje je u to vreme nosilo ime Vračar. Ali to brdo se nalazilo na lokaciji današnjeg Tašmajdana, poviše mesta gde se nekad nalazila Batal džamija, danas crkva svetog Marka, a pre toga groblje koje je knez Miloš izmestio sa njegove stare lokacije (današnji zeleni Venac i Brankova ulica). To mesto je zapravo vidikovac, koji je često menjao nazive (“Čupina umka” ,“Topal – Đorđev grob”, a danas je na tom mestu kafana “Poslednja šansa”). Treba znati da je u vreme spaljivanja tuda prolazio carigradski drum, glavni put kojim se tada stizalo u Beograd i da je od tog uzvišenja do gradskih kapija (Stambol i Varoš kapija) bio brisani, nenaseljeni prostor. Zabeleženo je da je Sinan paša lomaču smestio tako da je bila na dogled beogradske varoši (legenda kaže da je bila vidljiva i pobunjeničkim četama Srba preko Dunava, u Banatu, koje su je u suzama gledale ) i da je upravo stoga izabrao uzvišeno mesto relativno blizu gradskih zidina. To mesto nikako nije moglo biti današnje vračarsko brdo jer je ono u to vreme bilo pusto, zabačeno, previše udaljeno od grada i nije odgovaralo Sinan pašinim namerama. Osim toga, u Laudanovim ratnim planovima, prilikom opsade Beograda (1738 g.), pominje se brdo Vračar kao najuzvišenija tačka periferije. Ono je ležalo između borbenih linija turske i njegove vojske što govori u prilog tezi da se taj toponim u to vreme odnosio baš na pomenutu lokaciju. To mesto je služilo Turcima (i Nemcima , docnije) kao javno gubilište. Po predanju tu su se često zadržavali Cigani koji su carigradskim drumom dolazili u Beograd, a kako ih Turci nisu rado pustali u grad, oni su se tu pored puta privremeno nastanjivali sa svojim čergama da bi se zatim bavili sitnim kovanjem, izradom korita, preprodajom konja, krađama i tome slično, dok su njihove žene tu sačekivale putnike baveći se sitnom trgovinom i proricanjem sudbine, tj. gatanjem ili vračanjem.
U Bogićevom radu objavljenom u Glasniku srpskog učenog društva (A.V. Bogić, Opis vračarskog sreza, GSUD19, 1866, 85-264) je nedvosmisleno iskazan zaključak da je sv. Sava spaljen na sadašnjem Taš-Majdanu, kod groblja, više palilulske crkve, na mestu koje se zvalo Čupina umka.
Još krajem 18. veka, poznati srpski istoričar, teolog i pedagog Jovan Rajić u svojoj “Istoriji Srba” takođe se bavio ovim problemom i došao je do istog zaključka.
Ipak, pri donošenju odluke o mestu za izgradnju Društvo za zaštitu hrama nije vodilo računa o istorijskim činjenicama, koje su već tada bile poznate. U to vreme kada se ta ideja rodila (1895), Beograd se već uveliko proširio u pravcu današnjih Terazija i Slavije, a vračarsko brdo je podrazumevalo mesto koje se sada tako zove. Zapravo, prva lokacija koja je bila razmatrana bila je takozvani današnji Crveni krst, mesto koje je Gligorije Vozarević prvobitno smatrao kao mesto gde je Sava spaljen, ali od toga se odustalo (nešto kasnije je i sam Vozarević uvideo da je pogrešio). Alternativa je bila tada jedini poznati Vračar (Englezovac, docnije Savinac) i ta odluka je imala dalekosežne posledice – zato je hram sv. Save danas tu gde jeste. Sasvim je moguće da je pravo mesto bilo poznato članovima društva, ali iz praktičnih razloga to je ignorisano. To je bio tada jedini dostupan prostor koji je imao izgled brda a nalazilo se na području Vračara . Što je gledano iz sadašnje perspektive (markentiški) možda bio i dobar potez, jer današnja lokacija je mnogo uočljivija i dostupnija pogledu posmatrača i putnika (neposredno iznad najfrekventnije saobraćajnice – auto puta – modernog ekvivalenta carigradskom drumu) a što je najvažnije pored nje se nalazi još jedan simbol kulture – Narodna biblioteka Srbije.
Be First to Comment